“Velen, zelfs in recente tijden, zijn bereid geweest voor een religieuze of andere zaak te sterven. Dat iemand beweert een christen te zijn en dat hij zelfs voor zijn overtuiging sterft, wil op zich nog niet zeggen dat hij een goedgekeurde dienstknecht van Jehovah God is”
— De Wachttoren, 1 mei 1974, blz. 287
Inleiding
Eén van de middelen die het Wachttoren Genootschap gebruikt om haar volgelingen tot een hechte groep te smeden is het cultiveren van de overtuiging dat Jehovah's Getuigen vervolgd worden om hun geloof.
Hoewel veel mensen eenvoudig geen idee hebben wat het begrip werkelijk inhoudt, wordt alle tegenstand van hun activiteiten direct als "vervolging" gezien. Op deze manier krijgen Jehovah's Getuigen de indruk dat de tegenstand die ze ondervinden het bewijs is dat ze voor een goede zaak bezig zijn. Dit zou het "martelaarscomplex" genoemd kunnen worden.
Er worden in de publicaties van het Wachttoren Genootschap vele artikelen gewijd aan de moeilijkheden die Jehovah's Getuigen ondervinden. Het volgende citaat uit "Redeneren aan de hand van de Schrift" (blz. 223-224) geeft kernachtig de overtuiging weer die het Wachttoren Genootschap haar volgelingen meegeeft:
"Waarom worden Jehovah's Getuigen vervolgd en wordt er zoveel ongunstigs over hen verteld?
Jezus zei: "Indien de wereld u haat, gij weet dat ze mij eerder dan u heeft gehaat. Als gij een deel van de wereld zoudt zijn, zou de wereld ten zeerste gesteld zijn op wat haar toebehoort. Daar gij echter geen deel van de wereld zijt, maar ik u uit de wereld heb uitgekozen, daarom haat de wereld u" (...) De bijbel toont aan dat de gehele wereld in Satans macht ligt; hij is de voornaamste aanstichter van de vervolging (...) Ook zei Jezus tot zijn discipelen: "Gij zult om mijn naam voorwerpen van haat zijn voor alle mensen" (...) De vervolging wordt veroorzaakt doordat Jehovah's Getuigen zijn geboden meer gehoorzamen dan die van enige aardse heerser."
Uit een nadere analyse van dit citaat komen de achterliggende gedachten aan het licht, welke inzicht geven in de opbouw, het doel, en de psychologische uitwerking van het aanwakkeren van deze overtuiging. De onderstaande punten geven de gedachten weer die in dit citaat naar voren worden gebracht, en de conclusie waar deze toe zouden moeten leiden.
1. Vervolging is het gevolg van trouw aan God
De gedachte: "De vervolging wordt veroorzaakt doordat Jehovah's Getuigen zijn geboden meer gehoorzamen dan die van enige aardse heerser."
De analyse: Door tegenstand als gevolg van het dienen van God te zien, wordt de zaak waarvoor de offers worden gebracht direct tot Gods zaak gemaakt. Met deze redenering wordt echter de eigen groep op de voorgrond geplaatst, en wordt totaal genegeerd dat godsdienstige vervolgingen zich niet tot Jehovah's Getuigen beperken, maar dat overal waar religieuze intolerantie heerst de meest verscheiden groeperingen hiervan het slachtoffer worden, waarvan vele even grote, of grotere, offers hebben moeten brengen als Jehovah's Getuigen.
2. Vervolging is het bewijs van trouw aan God
De gedachte: "Ook zei Jezus tot zijn discipelen: "Gij zult om mijn naam voorwerpen van haat zijn voor alle mensen"
De analyse: Tegenstand wordt gezien als het bewijs dat Jehovah's Getuigen ware volgelingen zijn van Jezus. Hij had het immers al voorzegd? Als de overtuiging eenmaal aanwezig is dat vervolging een gevolg is van trouw aan God boven mensen, dan wordt elke keer dat er tegenstand ondervonden wordt, de overtuiging gesterkt dat het echt om de naam van Jezus is, zoals hij voorzegd had. Het resulteert in een cirkelredenering die zichzelf versterkt.
3. Alleen ware aanbidders worden vervolgd
De gedachte: "Als gij een deel van de wereld zoudt zijn, zou de wereld ten zeerste gesteld zijn op wat haar toebehoort. Daar gij echter geen deel van de wereld zijt, maar ik u uit de wereld heb uitgekozen, daarom haat de wereld u"
De analyse: Hier wordt duidelijk dat de tegenstand een rechtstreeks gevolg is van het feit dat er onderscheid bestaat. "Geen deel van de wereld zijn" leidt tot vervolging. "De wereld" hoort niet bij God, dus is vervolging het onmiskenbare teken van het horen bij God.
Deze redenering leidt tot een zwart-wit contrast, en alles wordt tot stereotypen gereduceerd. Het leidt tot de tegenstelling "Gods uitverkorenen" tegen "de wereld", waarbij het begrip "de wereld" wordt ingevuld met iedereen die niet tot de groep behoort, wat hen automatisch tot tegenstander maakt.
4. Tegenstanders zijn in de macht van Satan
De gedachte: "De bijbel toont aan dat de gehele wereld in Satans macht ligt; hij is de voornaamste aanstichter van de vervolging"
De analyse: Nadat eerst de tegenstelling met "de wereld" werd geïntroduceerd, wordt dit onderscheid benadrukt door Satan zelf de tegenstander van de eigen groep te maken. Het creeëren van dit duidelijke vijandsbeeld heeft ook een duidelijk doel. Omdat Satan de tegenstander van God is, maar ook van de groep, versterkt dit de suggestie dat God alleen de eigen groep accepteert, en dat alle anderen die niet tot de groep behoren bij Satan horen. Omdat Satan zelf de vervolgingen aansticht en omdat de wereld in de macht van Satan is, moet vervolging van de eigen groep wel een bewijs zijn van de overtuiging dat men voor het volgen van God vervolgd wordt. Weer leidt dit tot een cirkelredenering.
Samenvatting & Conclusie
Het cultiveren van het zgn. "martelaarscomplex" heeft in het algemeen, en in geval van Jehovah's Getuigen in het bijzonder, een duidelijk doel. De methodes om dit doel te bereiken zijn duidelijk te herkennen.
Het doel is het creeëren van een hechte groep met een groot saamhorigheidsgevoel. Gedeelde overtuiging en ervaringen, en het feit dat men alleen in de eigen groep begrepen wordt, leidt tot verbondenheid en afhankelijkheid van de groep. Niet alleen is een hechte groep met een gemeenschappelijke achtergrond die anders is dan die van "gewone mensen" eenvoudiger te controleren en te sturen, het werpt ook een hoge drempel op voor het verlaten van de groep. Er is immers een duidelijk vijandbeeld geschapen van alles wat buiten de groep is, waarbij de hoofdvijand Satan zelf is.
Door de uniekheid van eigen groep te benadrukken, en gelijk te stellen met Gods enige uitverkorenen, waarbij tegenstand alleen maar een bewijs is van het werk van Satan, leidt vervolging en tegenstand tot versterking van de overtuiging van de juistheid van de gekozen weg. Het snijdt tegelijkertijd banden door met alles van buiten de groep, dat niet uitverkoren is. Elke vermeende aanval op de overtuiging van de groep, hoezeer ook gebaseerd op feiten, wordt automatisch geclassificeerd als een aanval van Satan. Zo'n aanval moet dan ook ten koste van alles afgeslagen worden door zich nog meer aan de eigen groep vast te houden. Het veroorzaakt een vicieuze cirkel in het denken, die, net als bij andere doctrines van het Wachttoren Genootschap, slechts dan te doorbreken is als de twijfel aan de identiteit en het unieke van de groep de overhand krijgt.
Het Wachttoren Genootschap heeft goed begrepen dat het "martelaarscomplex" een meer dan bruikbare methode is om haar volgelingen volledig in haar macht te houden.